تاثیر فناوری هسته‌یی در كشاورزی را باید بپذیرند

گفتگوی ایسنا با رییس بخش كشاورزی هسته‌یی مركز تحقیقات كرج:

”گندم اتمی“ را مردم ده‌نمك و گرمسار برداشت می‌كنند.
مركز تحقیقات كشاورزی هسته‌یی كرج واقع در گوهردشت كرج در حد فاصل، دانشگاه آزاد اسلامی گوهردشت و زندان رجایی است. بخش كشاورزی هسته‌یی از همان زمان عضویت ایران در آژانس انرژی اتمی فعالیت خود را آغاز كرد و هم اكنون تنها مركز تحقیقات هسته‌یی در زمینه‌ی كشاورزی در ایران است. تا قبل از تشكیل پرونده‌ی هسته‌یی ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی، اساسا مباحث مربوط به انرژی هسته‌یی و فعالیت‌های زیر گروه آن در كشور مطرح نبود، حتی طی یكی - دو سال گذشته و با بازشدن این بحث در افكار عمومی داخلی و خارجی باز هم موضوعاتی چون كشاورزی هسته‌یی و پزشكی هسته‌یی و غیره به این مقولات كمتر توجه شد.
كشاورزی هسته‌یی هیچ ارتباط خاصی با مقولات اورانیوم، غنی‌سازی، سانتریفوژ، باز فرآوری و غیره ندارد، بلكه هر نوع فعالیت كشاورزی كه در آن به نوعی از ایزوتوپ و رادیو‌ایزوتوپ مستقیم و یا غیرمستقیم استفاده كند، زیر مجموعه كشاورزی هسته‌یی محسوب می‌شود. دانستن این كه بسیاری از مردم كشورمان در نواحی كویری نه تنها از دستاوردهای این رشته از فناوری هسته‌یی در مزارعشان استفاده می‌كنند، بلكه از این محصول برداشت و تولید می‌كنند، بسی خرسندی است.
گندم طبسی یا همان گندم اتمی یكی از بهترین گندم‌ها برای مناطق خشك و شور ایران است، این گندم كه در ابتدا مشكل بلندی‌قد داشت، بذر آن در مركز تحقیقات كشاورزی هسته‌یی مورد بررسی و اصلاح قرار گرفت. به كارگیری بذر این گندم در بعضی از نقاط كشور، مثل طبس تا 70 درصد افزایش تولید به همراه داشت. در سالهای 69 - 70 در ده‌نمك گرمسار این گندم كاشته شد كه كشاورزان این منطقه از تغییری كه این گندم در مقایسه با گندم‌های گذشته پیدا كرده بود، بسیار شگفت‌زده شدند، در حال حاضر تقریبا در تمام حاشیه‌ی كویر ایران این نوع گندم در حال كشت است، این در حالی است كه به گفته‌ی یكی از كارشناسان این مركز چنین موفقیتی در بخش كشاورزی هسته‌یی مورد بی‌مهری وزارت جهاد كشاورزی قرار گرفته و این دستگاه حتی از نام گذاری این گندم و ثبت آن خودداری كرده است، در عین حال مردم مناطق طبس، گرمسار، زابل، فردوس و ده‌نمك نام این گندم را «گندم اتمی» گذارده‌اند. پس از گذشت 30 سال فعالیت سازمان انرژی اتمی و بخش كشاورزی هسته‌یی هنوز هیچ یك از تحقیقات این مركز كه به ثبت رسیده است در مرحله‌ی اجرا و تولید انبوه قرار نگرفته است كه این خود جای بسی تامل دارد!
از این رو خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، با دكترمحمدرضا اردكانی، رییس بخش كشاورزی هسته‌یی مركز تحقیقات كشاورزی هسته‌یی كرج با 30 سال سابقه فعالیت، درباره كشاورزی هسته‌یی، جایگاه علمی و اجرایی آن در كشور، دنیا و آینده‌ی این فعالیت، گفت‌وگویی اختصاصی انجام داده است كه در زیر می‌آید:
رییس بخش كشاورزی هسته‌یی مركز تحقیقات كرج در این گفت‌و‌گو با تاكید بر این كه در وهله‌ی نخست این مكان یك مركز علمی و تحقیقاتی است، گفت: هر آن چه مربوط به تحقیقات كشاورزی باشد و مرتبط با اهداف سازمان انرژی اتمی می‌تواند در مجموعه‌ی فعالیت‌های این مركز بگنجد.
وی با بیان این كه متولی اصلی بررسی جنبه‌های مختلف در كشاورزی، وزارت جهاد كشاورزی است، افزود: این مركز به خاطر دارا بودن یك تكنولوژی خاص می‌تواند اقدامات تحقیقاتی را بر روی ملزومات بخش كشاورزی در كنار وزارت جهاد كشاورزی داشته باشد.
اردكانی معتقد است: علم و تكنولوژی همانند سیلی است كه خواهد آمد و هیچ چیز جلودار آن نخواهد بود، لذا با توجه به ویژگی پویایی علم در هر مقطعی از زمان، انسان انتظار دارد نسبت به آن مقطع در آینده پیشرفت‌هایی را داشته باشد.
وی گفت: انرژی اتمی نعمتی از نعمات خداوند است كه در طبیعت وجود دارد و ما آنها را به واسطه‌ی همان علم كه پویا است، كشف می‌كنیم، بنابراین حق انسانها است كه بتوانند از آن در جهت رفاه و آرامش وآسایش خودشان استفاده كنند.
این محقق كشاورزی هسته‌یی با بیان این كه تكنیك هسته‌یی در كنار سایر روش‌های شیمیایی كه در كشاورزی استفاده می‌شود ابزاری برای بهبود سطح كشاورزی است، گفت: امروزه از علوم و فنون هسته‌یی در كشاورزی به عنوان یك وسیله كمكی در كنار سایر روشهای كلاسیك استفاده می‌شود.
اردكانی گفت: اولین پایه‌های تحقیقات كشاورزی هسته‌یی در ایران در سال 1356 گذاشته شد و به تدریج و با جذب نیروهای متخصص این رشته توسعه یافت.
وی با بیان این كه هر دانشگاه و مركز تحقیقاتی كه بخواهد از ایزوتوپ و رادیو‌ایزوتوپ‌ها در بخش كشاورزی استفاده كند حتما باید زیر نظر مراكز انرژی اتمی آن كشور باشد، افزود: از كشورهایی كه كاربرد رادیو ایزوتوپ‌ها را برای اولین باردر كشاورزی تجربه كردند، ژاپن و آلمان بود كه در حال حاضر در این بخش پیشرو هستند، كشورهایی مثل هند، پاكستان و چین در آسیا خیلی زودتر از ما فعالیت‌هایشان را در این خصوص شروع كردند.
وی درباره فعالیت ایران در بخش كشاورزی هسته‌یی، پس از انقلاب اسلامی، گفت: ایران به خاطر مواجه شدن با انقلاب اسلامی و سپس جنگ نتوانست فعالیت‌های خود را در مقطعی توسعه دهد. ایران در زمینه‌ی فعالیت كشاورزی هسته‌یی در مقایسه با كشورهای هند و پاكستان، همانند دونده‌ای است كه با موانع بیشتری برای رسیدن به جایگاه مطلوب مواجه بود لذا در مقطعی حركت‌اش بسیار كند شد.
رییس بخش كشاورزی هسته‌یی مركز تحقیقات كرج افزود: در حال حاضر سه مركز مجزا در پاكستان به كشاورزی هسته‌یی می‌پردازد در حالی كه در ایران در طی سی سال گذشته، فقط یك مركز (كرج) وجود دارد.
وی گفت: بسیاری از متخصصان كشاورزی هسته‌یی در آژانس انرژی اتمی از دو كشور هند و پاكستان هستند و در كنار آنها متخصصین كشورهای چین، آمریكا و اروپا هستند.
این استاد دانشگاه با اشاره به این كه سازمان انرژی اتمی سال گذشته سی ساله شد، به میانگین سنی محققین این مركز اشاره كرد و گفت: سال گذشته اولین متخصصین بخش كشاورزی هسته‌یی سازمان انرژی اتمی بازنشسته شدند و به یكباره چندین نفر از متخصصانمان در این رشته را از دست دادیم، بنابراین میانگین سنی در بخش كشاورزی هسته‌یی در حال حاضر بسیار پایین آمده است.
اردكانی افزود: در حال حاضر درصدد جذب نیروهای متخصص و جوان به خصوص با درجه‌ی دكترا هستیم، اما در مقطع لیسانس جذب نیرو نخواهیم داشت و در مقطع كارشناسی ارشد در رشته‌هایی خاص كه مكمل تخصص‌های مورد استفاده در این مركز باشد، نیروی انسانی پذیرفته می‌شود.
وی گروه‌های تخصصی - تحقیقاتی فعال در این مركز را ژنتیك و اصلاح نباتات، پرتودهی مواد غذایی و كنترل آفات، بهداشت دام و فرآورده‌های دامی و آب، خاك و حاصلخیری خاك، دانست و ابراز داشت: در این چهار رشته و رشته‌های جانبی كه به نوعی مكمل نیازهای علمی ما باشند، جذب نیرو خواهیم داشت.
رییس بخش كشاورزی هسته‌یی مركز تحقیقات كشاورزی هسته‌یی كرج درباره میزان شناخت دانشجویان و افكار عمومی با رشته‌ی كشاورزی هسته‌یی و این مركز تحقیقاتی، گفت: متاسفانه شناخت كافی نسبت به این رشته وجود ندارد و حتی بعضا برخی از متخصصین امر كشاورزی در كشور از وجود چنین مركزی بی اطلاع و یا كم اطلاع‌اند.
وی افزود: یكی از اهداف این مركز شناساندن این مركز تحقیقاتی به مراكز دانشگاهی است تا بتوانیم در زمینه‌ی فعالیت‌مان طرح‌های مشترك ارایه دهیم.
اردكانی با اشاره به جلسه‌ای كه سال گذشته با حضور معاونین پژوهشی كلیه مراكز تحقیقاتی وزارت جهاد كشاورزی و با همكاری مركز تحقیقات كشاورزی هسته‌یی كرج تشكیل و به عقد تفاهم نامه همكاری مشترك منجر شد، افزود: در حال حاضر با همكاری یكی از دانشگاه‌های دولتی بنا داریم رشته‌ی كشاورزی هسته‌یی را در مقطع كارشناسی ارشد برای اولین بار در ایران تاسیس كنیم، رشته‌ای كه شاید در دنیا هم وجود نداشته باشد.
وی درباره‌ی آینده این رشته و میزان موفقیت آن در كشور گفت: یكی از شروطی كه برای همكاری ما با آن دانشگاه پس از تصویب این رشته تحصیلی در وزارت علوم گذاشته شده است، این كه نیروهایی كه جذب این رشته می‌شوند، باید محدود باشند.
اردكانی در خصوص آموزش نیروهای متخصص مركز تحقیقات كشاورزی هسته‌یی گفت: از سوی آژانس انرژی اتمی هر ساله دوره‌هایی تعیین می‌شود كه محققین و متخصصین این مركز از آن استفاده می‌كنند.
رییس بخش كشاورزی هسته‌یی مراكز تحقیقات كرج در پاسخ به این سوال كه تا چه اندازه زمینه‌ی اجرای تحقیقات این مركز به لحاظ عملی وجود دارد، ابراز عقیده كرد: در درجه‌ی اول چه مراكز تحقیقاتی و چه دانشگاهی باید بپذیرند كه فناوری هسته‌یی می‌تواند در كشاورزی تاثیرگذار باشد.
وی با بیان این كه بعضی از مراكز تحقیقاتی كشاورزی خود را از مركز تحقیقات كشاورزی هسته‌یی كرج جدا می‌كنند، گفت: برای رفع مشكلات قبل و پس از تحقیقات باید سایر مراكزی كه به نوعی با ما در ارتباط هستند بپذیرند روشها و پژوهش‌های ما در كشاورزی می‌تواند تاثیرگذار باشد
این استاد دانشگاه افزود: معتقدم مركز تحقیقاتی كرج یك تكمیل كننده تحقیقاتی است كه می‌تواند با تكنولوژی كه در اختیار دارد به كارهای كشاورزی موجود تنوع دهد.
اردكانی با اشاره به موفقیت‌های به دست آورده در این زمینه گفت: در پرتودهی مواد غذایی مثل سیر، سیب زمینی و پیاز، میگو و غیره اقدامات موفقیت آمیزی صورت گرفته است.
وی گفت: مهمترین دستاورد گروه ژنتیك و اصلاح نباتات این مركز در سال گذشته دسترسی به دو رقم برنج موتانت از طریق پرتودهی بود.
اردكانی افزود: برای اولین بار در ایران توانستیم به رقم اصلاح شده‌ای در رابطه با برنج دست پیدا كنیم و همچنین این رقم به تایید وزارت جهاد كشاورزی نیز رسید.
وی گفت: این رقم عملكرد خوبی دارد و نسبت به بیماری و خوابیدگی ساقه‌ی برنج مقاوم است.
رییس بخش كشاورزی هسته‌یی مركز تحقیقات كشاورزی هسته‌یی كرج خاطرنشان كرد: جایگاه علوم و فنون هسته‌یی در جامعه و در آن چیزهایی كه مورد نیاز مردم است، هنوز شكل نگرفته است.
اردكانی وظیفه یك مركز تحقیقاتی را انجام تحقیق و پژوهش و رسیدن به دستاوردی برای حل مشكلات و سپس انتقال آن به استفاده كنندگان كه می‌تواند وزارت كشاورزی و یا یك زارع باشد، دانست و گفت: ما اصلاح كننده روشهای نادرست، بیماری‌ها و غیره در كشاورزی سنتی هستیم.
این محقق با اشاره به این كه بیش از 80 درصد تعداد طرح‌های تحقیقاتی كه در مركز كرج انجام می‌شود به صورت مشترك با مراكز تحقیقاتی وزارت كشاورزی، سازمان دامپزشكی، دامپروری و علوم دامی كشور، شیلات و مركز تحقیقات مركبات و خرماست، گفت: این مشتركات نشان دهنده‌ی علاقمندی دو طرف به همكاری است.
وی در پاسخ به این سوال كه آیا تعلیق غنی سازی اورانیوم در چند ماه گذشته لطمه‌ای به كارهای تحقیقاتی این مركز وارد كرده است یا نه گفت: ما با غنی سازی اورانیوم هیچ ارتباطی نداریم، همان طور كه كودی را پای گیاهی می‌ریزیم و سپس تغییرات آن را بررسی می‌كنیم، ایزوتوپ و رادیوایزوتوپ‌ها را هم پای گیاه ریخته و بررسی می‌كنیم، لذا به اورانیوم، غنی سازی، تعلیق و غیره هیچ وابستگی خاصی نداریم.
وی گفت: به كارگیری مواد هسته‌یی در تحقیقات كشاورزی امكان ردیابی دقیقتر رشد و نمو( یا تغذیه و فیزیولوژی گیاهان ) را به ما می‌دهد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اقدامات موفقیت آمیز كشورهای پاكستان، هند و چین در این خصوص گفت: پاكستان و هند بر روی پنبه كار كردند و رقمی را به نام (نیاب 78) تولید كردند كه در حال حاضر پاكستان در این زمینه به مرز صادرات رسیده است. همچنین برنج رقم (زفو) بیش از یك میلیون هكتار از زمین‌های زیركشت برنج در چین را به خود اختصاص داده است.
اردكانی با اشاره به دستاوردهای ایران گفت: سال گذشته ایران توانست به دو رقم برنج به نام‌های «پویا و تابش» برای اولین بار در كشور كه از روش موتانت (جهش یافته) به دست آمده‌اند، دست پیدا كند، این ارقام از گروه طارم و موسی طارم و در گروه برنج صدری هستند كه در مقایسه با نمونه‌های شاهد (قبلی) دیگر مشكل بلندی قامت ساقه و عدم مقاومت در برابر آفات را ندارند.
وی مهمترین ویژگی تكنیك موتاسیون در اصلاح نباتات را ایجاد تنوع ژنتیكی دانست و افزود: تكنیك‌های كلاسیك و سنتی نمی‌توانند این سطح از تنوع را كه از طریق پرتودهی بر روی بذرها صورت می‌گیرد ایجاد كنند.
وی در ادامه به تحقیقات صورت گرفته در زمینه‌ی كلزا (دانه‌ی روغنی) اشاره كرد و گفت: در حال حاضر بیش از 90 درصد روغن كشور از اروپا تامین می‌شود. كلزا بومی ایران نیست و از اروپا به كشورمان آورده شده است، این گیاه به دلیل شرایط جوی اروپا كه اصولا مرطوب است از غلاف محكم و مطلویی برخوردار است كه هنگام برداشت با كمباین دانه‌ها از غلاف بیرون نمی‌ریزند، اما در ایران به دلیل شرایط كویری برداشت این گیاه با مشكل مواجه است، لذا تحقیقات این مركز در این زمینه برای اصلاح این مشكل با توجه به ویژگی‌های بومی منطقه‌ی خودمان است.
اردكانی گفت: «كلزا»، می‌تواند مشكل روغن را تا حدودی در كشورمان حل كند.
وی اظهار امیدواری كرد: ظرف سه چهار سال آینده تحقیقات در این زمینه به پایان رسد.
اردكانی درباره‌ی پروژه‌های مورد توجه آژانس بین المللی انرژی اتمی در زمینه‌ی كشاورزی هسته‌یی، گفت: بهبود خصوصیات نان و غنی سازی آرد گندم از جمله تحقیقاتی است كه از الویت‌های آژانس است.
وی در‌خصوص طرح غنی سازی آرد گندم، گفت: در حال حاضر آرد گندم ما از نظر غذایی و میكروالمنت‌ها فوق العاده فقیر است، یعنی بسیاری از مردم به لحاظ عناصر میكروب، بدنشان كمبودهایی را احساس می‌كند و در یك معنا، همه‌ی ایرانی‌ها به سو تغذیه دچار هستند.
این استاد دانشگاه با اشاره به كنگره‌ی جهانی گندم كه سال آینده در آرژانتین برگزار می‌شود، یكی از اهداف این كنگره را مساله‌ی غنی سازی ‎آرد گندم از عناصر میكروالمنت‌ها دانست و افزود: باید عناصری مثل آهن، سولفات ‌روی و غیره را در آرد گندم وجود داشته باشد.
اردكانی با اشاره به برنامه‌های آینده‌ی این مركز تحقیقاتی، گفت: گسترش، توسعه و تنوع فعالیت‌های كشاورزی در راس برنامه‌های كاری این مركز است.